Την Τρίτην 28 Ιανουαρίου 1941 ο Βασιλεύς προήδρευσε στο Υπουργικό Συμβούλιο και ανακοινώνοντας με βαθειά συγκίνηση την κατάσταση της υγείας του Ιωάννη Μεταξά, ζήτησε από τους Υπουργούς να παραμείνουν εις τας θέσεις των υπηρετούντες την πατρίδα. Την επομένη το πρωί ανακοίνωσε ότι ανέθεσε την κυβέρνηση στον Αλέξανδρο Κορυζή, Διοικητήν της Εθνικής Τράπεζας, τέως Yπουργό Κοινωνικής Προνοίας της Κυβερνήσεως του Ιωάννη Μεταξά.
Ο Ιωάννης Μεταξάς απεβίωσε, σε ηλικία 70 ετών, την 94η ημέρα του πολέμου, στην οικία του στην Κηφισιά, στις 6 τα χαράματα, την Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 1941, αφού την προηγουμένη κοινώνησε των αχράντων μυστηρίων. Το ιατρικό ανακοινωθέν υπογεγραμμένο από 12 Έλληνες ιατρούς ήταν το εξής;
ΙΑΤΡΙΚΟ ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝ Της 29ης ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1941
Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβερνήσεως ενεφάνισε προ δέκα ημερών, ήτοι το προπαρελθόν Σάββατον, φλεγμονήν του φάρυγγος, ήτις κατέληξεν εις απόστημα παραμυγδαλικόν. Παρά την έγκαιρον διάνοιξίν του, ως και την μετεγχειρητικήν κατάλληλον θεραπείαν, παρουσίασεν εν συνεχεία τοξιναιμικά φαινόμενα και επιπλοκάς, ως γαστρορραγίαν και ουρίαν, και απέθανεν σήμερον, 6 π.μ.
Εν Αθήναις τη 29η Ιανουαρίου 1941
Εν Αθήναις τη 29η Ιανουαρίου 1941
Οι θεράποντες ιατροί
Μ. Γερουλάνος, Β. Μπένσης, Μ. Γεωργόπουλος, Μ.Μακκάς, Ε.Φωκάς,
Δ. Δημητριάδης, Ι. Χρυσικός, Γ.Καραγιαννόπουλος, Δ. Κομνηνός,
Μ. Γερουλάνος, Β. Μπένσης, Μ. Γεωργόπουλος, Μ.Μακκάς, Ε.Φωκάς,
Δ. Δημητριάδης, Ι. Χρυσικός, Γ.Καραγιαννόπουλος, Δ. Κομνηνός,
"Ο θάνατος του Ιωάννου Μεταξά εβύθισε την Ελλάδα εις απέραντον θλίψιν. Κανείς δεν επερίμενεν ένα τέτοιο κτύπημα από μέρους της Μοίρας....Ο Ιωάννης Μεταξάς υπήρξε ένας εξαιρετικός άνθρωπος πλήρης δυνάμεως και ζωτικότητος. Κανείς Έλλην δεν άμφέβαλλε δια την ξεχωριστήν φύσιν του. Αι υπηρεσίαι τας οποίας προσέφερεν εις την χώραν, πρώτον ως στρατιωτικός και ως πολιτικός έπειτα, είνε επίσης σπουδαιόταται. Η νεώτερη ελληνική ιστορία του επιφυλάσσει ιδιαίτερον και τιμητικόν κεφάλαιον. Τα τελευταία τέσσερα και μισό χρόνια επληρώθησαν εξ' ολοκλήρου με την μορφήν του. Και δεν υπάρχει κανείς που δεν θα αναγνωρίσει ότι εις την εσωτερικήν κατάστασιν και στην εξωτερικήν θέσιν της χώρας, επέθεσεν βαρεία την σφραγίδα του πνεύματος του. Το έργον του εκτείνεται προς όλας τας κατευθύνσεις της ζωής της ελληνικής κοινωνίας, την οποίαν επεδίωξε να αναδιοργανώσει και να τρέψει προς συγχρονισμένας κατευθύνσεις, με αντικειμενικό σκοπόν την ανύψωσιν των λαικών τάξεων και την υποστήριξιν των αδυνάτων και των πτωχών. Η κοινωνική αρμονία και η εθνική ενότης του ελληνικού λαού ήσαν οι δύο πόλοι περί τους οποίους εστράφη η εσωτερική του προσπάθεια. Και είδαμεν τους καρπούς της να ωριμάζουν και να αυξάνωνται εις τας ημέρας μας..." ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑΙωάννης Μεταξάς - Υγεία
Από προφορικές μαρτυρίες προκύπτει ότι η απουσία πενικιλίνης, έπαιξε τον πρώτο ρόλο στην αδυναμία αντιμετώπισης της φλεγμονής του φάρυγγος από αναερόβια μικρόβια. Σοβαρός παράγων ήταν επίσης η εξάντληση του οργανισμού του λόγω της τεράστιας κόπωσης που συνεπαγόταν το σύνθετο έργο του της 4ης Αυγούστου, ως Υπουργού σε Υπουργεία που άμεσα συνδέονταν με την προετοιμασία του πολέμου: Εξωτερικών, Στρατιωτικών, Ναυτικών, Αεροπορίας και Παιδείας.
Επιπλέον την άνοιξη του 1940 είχε πάθει μια αιμορραγία των εντέρων, όμως είχε αποφύγει πιο εκτεταμένες εξετάσεις για να μην δημιουργήσει ανησυχίες στο εσωτερικό και σκέψεις στο εξωτερικό. Για τον ίδιο λόγο δεν εισήχθη σε νοσοκομείο όταν αρρώστησε. Είχε ήδη ουρία και ζάχαρο και οι σχετικές μετρήσεις εμφανίζονται τακτικά στο Ημερολόγιο του από τον Οκτώβριο του 1939. Μια δίαιτα στην οποία είχε αναγκαστικά υποβληθεί τον είχε αδυνατήσει πολύ. Τον Ιούνιο του 1940 έκανε και την Διαθήκη του. Προαίσθημα;
Οι σημειώσεις του στο Ημερολόγιο μαρτυρούν τη σωματική του εξάντληση, την ψυχολογική ένταση και την αγωνία του, για τις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις στην Ευρώπη, τα κινήματα στο εσωτερικό, τα προβλήματα στο ελληνικό Στρατηγείο και την Κυβέρνηση, την αδυναμία των Aγγλων συμμάχων να προσφέρουν την απαιτούμενη βοήθεια, αλλά και την επιμονή τους να φέρουν ανεπαρκή αριθμητικά στρατό στην Ελλάδα.
Τον προβλημάτιζε επίσης η σκέψη ότι αργά ή γρήγορα θα επιτεθούν οι Γερμανοί. Όπως και η αβεβαιότητα για την στάση των Βαλκανικών κρατών και της Τουρκίας, και ως στρατιωτικός που ήταν δεχόταν ότι σε κατάσταση πολέμου υπάρχουν ανατροπές και δεν βασιζόταν απόλυτα στα ήδη συμφωνημένα. Όμοια σημαντικός θα ήταν ο κόπος του στις διπλωματικές επαφές, τις αποστολές και συναντήσεις στο εξωτερικό και στο εσωτερικό. Όμοια επίπονη ήταν η προσπάθειά του να ενισχύσει το ηθικό του λαού. Με ταξίδια ανά την Ελλάδα και παρουσία προσωπική σε κάθε λογής ομάδες, εργατών, αγροτών, φοιτητών, μαθητών, εμπόρων, βιομηχάνων και ομάδες της ΕΟΝ, έδωσε ελπίδα με τους 250 λόγους του και αναπτέρωσε το ηθικό του κόσμου, για το έργο που επιτελείτο σε όλους τους τομείς και έδινε συμβουλές ιδιαίτερες στην κάθε ομάδα..
Τον προβλημάτιζε επίσης η σκέψη ότι αργά ή γρήγορα θα επιτεθούν οι Γερμανοί. Όπως και η αβεβαιότητα για την στάση των Βαλκανικών κρατών και της Τουρκίας, και ως στρατιωτικός που ήταν δεχόταν ότι σε κατάσταση πολέμου υπάρχουν ανατροπές και δεν βασιζόταν απόλυτα στα ήδη συμφωνημένα. Όμοια σημαντικός θα ήταν ο κόπος του στις διπλωματικές επαφές, τις αποστολές και συναντήσεις στο εξωτερικό και στο εσωτερικό. Όμοια επίπονη ήταν η προσπάθειά του να ενισχύσει το ηθικό του λαού. Με ταξίδια ανά την Ελλάδα και παρουσία προσωπική σε κάθε λογής ομάδες, εργατών, αγροτών, φοιτητών, μαθητών, εμπόρων, βιομηχάνων και ομάδες της ΕΟΝ, έδωσε ελπίδα με τους 250 λόγους του και αναπτέρωσε το ηθικό του κόσμου, για το έργο που επιτελείτο σε όλους τους τομείς και έδινε συμβουλές ιδιαίτερες στην κάθε ομάδα..
...Πρωί απόγευμα συνεργασίαι, διαταγαί, ενέργειαι... Κούρασις μεγάλη... εξαντλητική εργασία... δεν μπόρεσα να κοιμηθώ... Κατάκοπος... Θα βαστάξουμε; Ναι! Γεννηθήτω το θέλημα του...
...Μετά την νίκη της Κλεισούρας η κατάσταση σοβαρεύει. Από Βουλγαρίαν ειδήσεις όχι ευχάριστοι... Ουδεμία ελπίς ότι
θ' αντισταθεί εις Γερμανίαν... Είμαστε εις το τέλος της Ελλάδος; Ολα χάνονται - Θα πέσωμεν ως τον τελευταίο... Και μέσα εις όλα αυτά ο Παπάγος και το περιβάλλον του εδημιούργησαν το αποτακτικόν...
26 Δεκεμβρίου, Πέμπτη - 60η ημέρα του πολέμου
... Δεν μπορώ να ησυχάσω από τρία πράγματα. Έλλειψις πυρομαχικών και αν θα εύρωμεν - έχομεν μόνον για 3 - 4 μήνες - Δυσχέριαι εφοδιασμού. Απώλεια κτηνών - κρυποπαγήματα - έλειψεις καμιόν. Εάν λάβουμε 500 από Αγγλους, χρειάζονται άλλα 1000- Κακοκαιρία- χιόνια. Δεν μπορώ να κοιμηθώ.
28 Δεκεμβρίου, Σάββατον - 62α ημέρα του πολέμου
... Καιρός χειροτερεύει... Ζήτημα Δωδεκανήσου εγείρεται και οι Αγγλοι ανησυχούν για την Τουρκία... αγωνιώδης μέριμνα και ο καιρός χιονερός και βροχερός. - Τι θα υποφέρουν οι στρατιώται μου.
31 Δεκεμβρίου, Τρίτη - 65η ημέρα του πολέμου
... Τι χρόνος αυτός ο 1940, - Μεγάλος για μας. - και το τέλος μας να είναι μεγάλο. Ο χαιρετισμός μου της νυκτός (ραδιοφωνικός) ωραίος, αλλά η φωνή αδύνατη. Και αυτή αδύνατη;(Συνειδητοποιεί ο ίδιος την οργανική του αδυναμία)
Στις 14 Ιανουαρίου, Τρίτη - 79η ημέρα του πολέμου
...Από εδώ ειδήσεις γερμανικαί δια αντικατασκοπείας μας περί επικειμένης εισβολής Γερμανίας.
Στις 14 και 15 Ιανουαρίου. Τρίτη και Τετάρτη 79η και 80η ημέρα του πολέμου...
έχει συνεχείς συσκέψεις με τον Αγγλο αρχιστράτηγο Ουέιβελ τον Άγγλο Πρέσβυ Πάλερετ, τον Παπάγο και λοιπούς.
Οι Αγγλοι πιέζουν να φέρουν δυνάμεις. Πιέζουν δια ένα σύνταγμα αντι-αρμα-αεροπορικόν και ένα λόχον τανκς δια θεσσαλονίκην. Δεν έχουν τίποτε άλλο. Αποκρούομεν δια γνωστούς λόγους, λέγουν ότι Κυβέρνησίς των επιμένει. Φρασεολογία Αρχιστρατήγου. Είσθε με την Κυβέρνησίν μας εις πλήρη αντίθεσιν γνωμών. Το επανέλαβε τρεις φορές κατά την μακράν συζήτησιν- ομαλωτάτην - κατά την οποίαν υπερίσχυσα. Διαβεβαιώ ότι δεν θα κάνωμεν ποτέ χωριστήν ειρήνην και ότι δεν παλαίομεν δια την νίκην, αλλά δια την τιμήν και μόνον. ...Πάλερετ μου έσφιξε το χέρι . Ουέιβελ με συνεχάρη. Και οι δύο συγκινημένοι. - Εχει γούστο με όλα αυτά να με ξαναβγάλουν οι εν Λονδίνω γερμανόφιλον! ...Μεσημέρι πρόγευμα εις Πάλαιρετ.- Απόγευμα συνέχεια συμβουλίου με αεροπόρους. - Συνομιλίαι εις Υπουργείον Εξωτερικών .- Ετελειώσαμεν .- Βράδυ εις στρατηγείον. Κατάκοπος έκαμα καθήκον μου.... Ας περιμένουμε. Εάν οι ' Αγγλοι είχαν διαθέσιμες έστω πέντε μεραρχίες με άφθονα μηχανικά μέσα... Αλλά δεν έχουν τίποτε.
Όμως φαίνεται από κείμενο του Τσώρτσιλ ότι είχαν στην Αφρική 370.000 άνδρες ενώ απαραίτητες ήταν μόνον οι 45.000. Επομένως η απόφαση του Μεταξά να αρνείται τη μικρή δύναμη είναι διπλά δικαιολογημένη.
16 και 17 Ιανουαρίου, Πέμπτη και Παρασκευή - 81η και 82α ημέρα του πολέμου...
Είναι η τελευταίες καταγραφές του Ημερολογίου του.
Στο Υπουργικό Συμβούλιο της Παρασκευής αισθάνεται μια αδιαθεσία και τα σημεία κοπώσεως είναι καταφανή.
....Αγγλοι επιμένουν να έλθουν Θεσσαλονίκην με μικράς δυνάμεις πυροβολικού.....Εργάσθηκα μέχρι βαθείας νυκτός...
Την 18η Ιανουαρίου, Σάββατον - 83η ημέρα του πολέμου, έχει πλέον υψηλό πυρετό. Γράφει το τελευταίο του κείμενο που επιγράφεται:
«Διακοίνωσις του Eλληνος Πρωθυπουργού Ι. Μεταξά
προς την Βρεταννικήν Κυβέρνησιν»
Είμεθα αποφασισμένοι να αντιμετωπίσωμεν καθ' οιανδήποτε τρόπον και με οιασδήποτε θυσίας ενδεχομένην γερμανικήν επίθεσιν, αλλ' ουδόλως επιθυμούμεν να την προκαλέσωμεν εκτός εάν η Μεγάλη Βρεταννία θα ηδύνατο να μας παράσχη
εις Μακεδονίαν την απαιτουμένην βοήθειαν...
εις Μακεδονίαν την απαιτουμένην βοήθειαν...
καταλήγει δε με την φράση:
....Ημείς θα πράξωμεν μέχρι τέλους το καθήκον μας. Εις την Βρεταννικήν Κυβέρνησιν απόκειται να λάβη υπ' όψει τας υποδείξεις μας, υποδείξεις φίλων αφωσιωμένων και πιστών.
....Ημείς θα πράξωμεν μέχρι τέλους το καθήκον μας. Εις την Βρεταννικήν Κυβέρνησιν απόκειται να λάβη υπ' όψει τας υποδείξεις μας, υποδείξεις φίλων αφωσιωμένων και πιστών.
Κηδεία του Αρχηγού 31.1.1941
Ντυμένος με πολιτική ενδυμασία, με το σήμα της Ε.Ο.Ν στο πέτο του και με γυμνό το ξίφος του Στρατηγού, όπως είχε ο ίδιος εκφράσει παλαιότερα την επιθυμία του, τοποθετήθηκε νεκρός, μαζί με ένα εικόνισμα της Μεγαλόχαρης της Τήνου, ο Εθνικός Κυβερνήτης Ιωάννης Μεταξάς. Με ένα κλωνί ανθισμένης αμυγδαλιάς να τον συντροφεύει πάνω στο φέρετρο, το οποίο μετέφεραν μέλη της Ε.Ο.Ν, και την αγάπη όλου του κόσμου να συνοδεύει ή γονατιστή να παραστέκει στην νεκρική πομπή, από την Κηφισιά, έφθασε η σωρός του στη Μητρόπολη της Αθήνας.Στην οικία του τον είχαν αποχαιρετήσει ο Βασιλεύς Γεώργιος Β', το Υπουργικό Συμβούλιο, Ηγεσία του Στρατού, συγγενείς και φίλοι. Η βαρυπενθούσα σύζυγος και η οικογένειά του. Στην Μητρόπολη η σωρός του έμεινε για λαικό προσκύνημα με τιμητική φρουρά τα μέλη της Ε.Ο.Ν, για να τον χαιρετήσουν όλοι πριν την ταφή του, που ορίσθηκε για την 31η Ιανουαρίου, στις 3.30 το απόγευμα, ενώ επιμνημόσυνες δεήσεις έγιναν σε όλους
τους ναούς της χώρας την ίδια ώρα.
Με το φέρετρο επί κηλίβαντος τηλεβόλου, που εσύρετο από τρακτέρ, μετεφέρθη η σωρός του Κυβερνήτου, το σκοτεινό εκείνο βροχερό δειλινό, μέσα σε ατμόσφαιρα βαθύτατης οδύνης του κόσμου και πάνδημο πένθος. Λαός και Στρατός, νέοι και γέροι, ακολουθούσαν τον Αρχηγό τους πορευόμενο την Μακαρίαν Οδόν, προς στην τελευταία του κατοικία, στον απέριττο οικογενειακό του τάφο του Α' Νεκροταφείου.
Το Ρώυτερ μετέδιδε την πληροφορία ότι, «Εις όλα τα κυβερνητικά κτήρια του Λονδίνου κυμάτιζουν σήμερον 31 Ιανουαρίου, μεσίστιοι σημαίες δια τον θάνατον του Έλληνος Πρωθυπουργού Ιωάννου Μεταξά. Είναι η δεύτερη φορά που παρόμοια τιμή γίνεται για ξένο ηγέτη. Η προηγούμενη ήταν για τον Στρατάρχη Φος».
Οι «Τάιμς» έγραψαν « Η συμπάθεια των ελευθέρων λαών του κόσμου στρέφεται εξ' ολοκλήρου προς τους ηρωικούς Έλληνας, οι οποίοι έχασαν υπέροχον ηγέτην. Όταν θα γραφή η ιστορία των πολέμων αυτών, ο Στρατηγός Ιωάννης Μεταξάς - του οποίου ο πρόωρος θάνατος ανηγγέλθη την πρωίαν - θα έχη την τιμήν, ότι πρώτος κατέστρεψεν τον μύθον του αήττητου, των στρατιών του Αξονος».
Οι «Τάιμς» έγραψαν « Η συμπάθεια των ελευθέρων λαών του κόσμου στρέφεται εξ' ολοκλήρου προς τους ηρωικούς Έλληνας, οι οποίοι έχασαν υπέροχον ηγέτην. Όταν θα γραφή η ιστορία των πολέμων αυτών, ο Στρατηγός Ιωάννης Μεταξάς - του οποίου ο πρόωρος θάνατος ανηγγέλθη την πρωίαν - θα έχη την τιμήν, ότι πρώτος κατέστρεψεν τον μύθον του αήττητου, των στρατιών του Αξονος».
