Σ. Καργάκος: Υπάρχει έλλειψη αγάπης προς τη γλώσσα

Ημερομηνία: 

 25/09/2006

Πηγή: 

 Καθημερινή

Είναι ένας άνθρωπος που γνωρίζει την ελληνική γλώσσα όσο ελάχιστοι παγκοσμίως. Ένας άνθρωπος που διακρίνει νότες πίσω από τα γλωσσικά σύμβολα και μουσική αρμονία πίσω από το λόγο

Συνέντευξη στους
      Διονύση Πολυχρονόπουλο
      Αριστείδη Αποστόλου

Ο γνωστός φιλόλογος Σαράντος Καργάκος, χειμαρρώδης στο λόγο του και κατασταλαγμένος στις σκέψεις του, δεν διστάζει να εκφράσει την άποψή του για τη σύγχρονη ελληνική γλώσσα, αν και γνωρίζει ότι μπορεί να γίνει δυσάρεστος σε ορισμένους. Λάτρης του πολυτονικού συστήματος και της αρχαίας γλώσσας (την οποία θεωρεί παρούσα και σήμερα), διαπιστώνει γλωσσική πενία στη σύγχρονη εποχή, συνέπεια των ατυχών μεταρρυθμίσεων του υπουργείου Παιδείας που ανέλαβε - κατά καιρούς - το ρόλο του «εκσυγχρονιστή» της γλώσσας. Ταυτόχρονα, υποστηρίζει ότι η αποκαλούμενη σύγχρονη ελληνική γλώσσα δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς τη γνώση της λόγιας, της μεσαιωνικής και της αρχαίας γλώσσας.

Ο κ. Καργάκος τονίζει ότι το μόνο που χρειάζεται η ελληνική γλώσσα για να προχωρήσει αβίαστα προς την αιωνιότητα είναι η αγάπη. Μία αγάπη που δεν θα περιορίζεται σε ένα μικρό, πεπερασμένο λεξιλόγιο και στην επιφανειακή ενασχόληση με τη γλώσσα, αλλά θα επεκτείνεται σε όλο το βάθος της, προσπαθώντας να αντλήσει από εκεί τις ατέρμονές δυνατότητες, τον πλούτο και την αρμονία που προσφέρει η ελληνική γλώσσα στο χρήστη της.

«Προσδεθείτε», λοιπόν. Ο κ. Καργάκος εξωτερικεύει τις σκέψεις του, βυθίζοντάς μας σε ένα ευχάριστο γλωσσικό ταξίδι...

• Η ελληνική γλώσσα κατέχει μια σημαντική θέση στον παγκόσμιο γλωσσικό χάρτη. Η ελληνική γλώσσα μαζί με την κινεζική είναι η μαρκρότερη σε ιστορία γλώσσα στον κόσμο. Επιπλέον, η ελληνική γλώσσα διαθέτει ένα τεράστιο γλωσσικό κοίτασμα που έχει τροφοδοτήσει όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Αρκεί να τονιστεί ότι όλες οι λέξεις στις ευρωπαϊκές γλώσσες που αναφέρονται σε έννοιες πολιτισμού, πολιτικής, δικαίου και επιστήμης έχουν ελληνική καταγωγή. Η παγκόσμια γλώσσα του πολιτισμού δεν θα επιτρέψει ποτέ το σβήσιμο της ελληνικής γλώσσας.

• Δεν έχουμε καταλάβει το θησαυρό που κρύβει η γλώσσα μας. Έγιναν αλλεπάλληλες μεταρρυθμίσεις που κατέληξαν απορρυθμίσεις. Η κατάσταση είναι πολύ άσχημη όπως την έχω περιγράψει στα βιβλία μου «Αλαλία» και «Αλεξία». Η γλωσσική κατάπτωση του λαού μας και ιδιαίτερα των νέων γενεών είναι πολύ εμφανής. Σήμερα το ελληνόπουλο δεν μπορεί να εκφραστεί σε έναν λόγο διαρκείας τριών λεπτών σε άψογα ελληνικά.

• Είναι απαραίτητο το ελληνικό σχολείο να ρίξει το βάρος του στη σωστή διδασκαλεία της ελληνικής γλώσσας. Σε μια παλαιότερη εποχή που τα σχολεία υπολειτουργούσαν λόγω συνθηκών κατοχής και εμφυλίου πολέμου μπορούσαμε να μαθαίνουμε σωστότερα ελληνικά στην αρχαία, καθαρεύσουσα και πρέπουσα τους έκδοση.

• Σήμερα η πρέπουσα ελληνική γλώσσα υποτονεί. Τα παιδιά χρησιμοποιούν μια σπαστή αργκό που ουσιαστικά δεν είναι καν αργκό. Ένας άνθρωπος που ξέρει την παλιά αργκό των Τσιφόρου, Πικρού και Βάρναλη απεχθάνεται τη σημερινή αργκό που προσφέρεται μόνο για ρυπαρογραφήματα. Μέσα στον ηλεκτρικό και στα λεωφορεία παρατηρώ ότι τα παιδιά αδυνατούν να εκφράσουν μια ολοκληρωμένη σκέψη σε μια σωστά συγκροτημένη πρόταση. Αν έλλειπε η λέξη με τα τρία άλφα τα παιδιά δεν θα μπορούσαν να συνεννοηθούν μεταξύ τους.

• Σήμερα οι εφημερίδες κατεβάζουν το γλωσσικό τους επίπεδο ώστε να γίνονται κατανοητές από τους νέους αναγνώστες. Η εφημερίδα είναι ο πιο σημαντικός γλωσσικός δάσκαλος στην οικογένεια. Τα παλιά χρόνια την καλή γλώσσα την δίδασκαν το σχολείο και η εφημερίδα. Από τα κύρια άρθρα του Γεωργίου Βλάχου του ιδρυτή της Καθημερινής και του Αιμίλιου Χουρμούζη του διευθυντή της Καθημερινής στην εποχή της δικής μου γενιάς μαθαίναμε ελληνικά και σωστό τρόπο στοχασμού στα ελληνικά. Από τα έντυπα «light» διαμορφώνεται μια γλώσσα «light» επιπέδου επικοινωνίας μεταξύ τσοπάνη και προβάτων. Σήμερα η εφημερίδα απευθύνεται στον αναγνώστη προσφέροντας περιοδικά, πετσέτες και DVDs ώστε να αυξήσει την κυκλοφορία της. Τα ελληνικά της τηλεόρασης αρμόζουν σε γηπεδική συγκέντρωση αλαλαζόντων φιλάθλων. Ο τύπος βρίσκεται σε γλωσσικό κατάντημα.
• Πρέπει όλοι οι υπεύθυνοι στην Ελλάδα, πολιτικοί, πανεπιστήμια, ακαδημία, και λογοτεχνικά σωματεία να καταλάβουν ότι τα ελληνικά έχουν μέλλον και όχι μόνον παρελθόν. Εγώ έλεγα ότι τα ελληνικά θα εισέλθουν από μια ηλεκτρονική πύλη. Ο δημιουργός της Microsoft έχει εκφράσει την ίδια άποψη

• Σήμερα τα αρχαία και μεσαιωνικά ελληνικά δεν τα ζητούν μόνον η Ευρώπη αλλά τα ζητούν η Κίνα και η Ιαπωνία και ενδεχομένως στο μέλλον και η Ινδία. Πρέπει να δημιουργήσουμε πνευματικούς διαύλους για να διαδώσουμε τη γλώσσα μας στις χώρες αυτές ώστε να αποκτήσει λάμψη. Οι Κινέζοι πηγαίνουν να μάθουν ελληνικά στο Λονδίνο και όχι στην Ελλάδα. Τα προβλήματα αυτά πρέπει να μας απασχολήσουν πολύ.

• Στη σημερινή Ελλάδα κινδυνεύεις να θεωρηθείς αμαθής όταν χρησιμοποιείς σωστά τα ελληνικά. Δίχως τη γνώση της αρχαίας, μεσαιωνικής και καθαρεύουσας ελληνικής γλώσσας δεν μπορεί να προχωρήσει η νεοελληνική δημοτική γλώσσα. Η αρχαία, μεσαιωνική και καθαρεύουσα γλώσσα αποτελούν τις ρίζες, τον κορμό και τα κλαδιά του δέντρου, ενώ η νεοελληνική δημοτική τα φύλλα του. Όλοι στην Ελλάδα πρέπει να προβληματιστούμε και να δράσουμε άμεσα σχετικά με τα προβλήματα του τεραστίου κεφαλαίου που λέγεται ελληνική γλώσσα. Δεν πρέπει να φτωχαίνουμε τα ελληνικά μέσα στη χώρα μας

• Τι χρειάζεται η ελληνική γλώσσα για να πορευτεί προς την αιωνιότητα;

Εκείνο που θα σας πω με μία λέξη, είναι η λέξη: αγάπη. Όταν λες «αγαπώ τη γλώσσα μου», σημαίνει ότι την αγαπάς τη γλώσσα σε όλη την έκτασή της και συνεπώς, δεν χρησιμοποιείς μόνο ένα μέρος της που μπορεί να σε εξυπηρετήσει. Φτάνουμε λοιπόν στο σημείο να μαθαίνουμε την ελληνική ως γλώσσα χρήσης. Και αυτό επεκτείνεται και στην εκμάθηση των ξένων γλωσσών. Διαπιστώνω ότι παιδιά που έχουν τίτλους στα γαλλικά και στα αγγλικά, όταν ζητώ εγώ τη συνδρομή τους για να μου ερμηνεύσουν ορισμένα πράγματα, σηκώνουν τα χέρια και μου λένε ότι «αυτά είναι εκτός της διδακτέας ύλης». Μπορεί να είναι εκτός διδακτέας ύλης ο Προυστ και ο Ουγκό;

Με άλλα λόγια, βάζουνε όρια στη γλώσσα  και  αυτά τα όρια καθορίζουν και τα όρια του κόσμου. Γιατί, όπως έχει πει και ο μεγάλος φιλόσοφος Βιντγκεστάιν (Wittgenstein) «τα όρια του κόσμου, είναι τα όρια της γλώσσας σου». Εγώ πιστεύω ότι η ελληνική είναι μία παγκόσμια γλώσσα και όταν τη σπουδάζουμε στην παγκοσμιότητά της, τότε μπορούμε να είμαστε ένας παγκόσμιος λαός. Όσο και να αναφερόμαστε στην παγκοσμιοποίηση, εφόσον δεν γνωρίζουμε τους γλωσσικούς μας θησαυρούς, δεν θα είμαστε παρά μία μικρή επαρχία του κόσμου.

• Ποιες συγκεκριμένες απειλές δέχεται σήμερα η ελληνική γλώσσα;

Πρώτα - πρώτα, είναι ο αγγλικός γλωσσικός ιμπεριαλισμός. Δεύτερη μεγάλη απειλή είναι η ευτέλεια της τηλοψίας (όπως είναι το σωστό να λέμε και όχι τηλεόραση). Τρίτον είναι το χαμηλό επίπεδο των εντύπων που περνάνε στα χέρια της νεολαίας. Τέταρτον, η γλωσσική κάθοδος των εφημερίδων. Πέμπτον, η πτώση του γλωσσικού «αιματοκρίτη» της σύγχρονης λογοτεχνίας, όπου και αυτή είναι περιορισμένη γλωσσικά. Και κάτι άλλο: είναι η έλλειψη αγάπης προς τη γλώσσα γενικότερα.

Τα πράγματα δείχνουν ότι δεν έχουμε μία ευαισθησία, ώστε να αποκτήσουμε και μία ακουστική ευγένεια. Σήμερα δεν είναι ότι φτωχαίνει μόνο το λεξιλόγιό μας. Φτωχαίνει και η προφορά μας. Η προφορά σήμερα είναι ένας βρυχηθμός. Και σε αυτό φταίει και η κατάργηση του πολυτονικού συστήματος. Σήμερα, το παιδί που μαθαίνει το μονοτονικό, που έχει γίνει ατονικό, στην πραγματικότητα δεν μπορεί να παρακολουθήσει τη μουσικότητα των λέξεων. Γιατί οι τόνοι και τα πνεύματα ήταν ότι είναι και οι νότες σε μία παρτιτούρα. Αυτά τα πράγματα δεν τα είχαν καταλάβει αυτοί που αποπειράθηκαν να κάνουν μεταρρυθμίσεις.

Δεν έχει γίνει κατανοητό ότι η υπεροχή της ελληνικής έναντι άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών βρίσκεται στην παλμικότητά της. Όπως στην κλίση: «ο άνθρωπος του ανθρώπου, τον άνθρωπο, οι άνθρωποι, των ανθρώπων, τους ανθρώπους». Κατεβαίνει ο τόνος. Είναι σαν το μπαλάκι του πινγκ-πονγκ που δίνει μία ζωντάνια στη λέξη. Αυτή η «ακινητοποίηση» του τόνου φέρνει το νέκρωμα της λέξης.

Αυτά τα πράγματα δείχνουν πως έχουμε ήδη υψώσει ένα Σινικό Τείχος στο προ του 1976 παρελθόν και στο μετά το 1976. Διερωτώμαι: ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που έκανε αυτή τη μεταρρύθμιση, θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ότι ένα παιδί σήμερα δεν θα μπορούσε να καταλάβει τις ομιλίες του;

• Σύμφωνα με τους επιστήμονες πληροφορικής, οι Η/Υ προχωρημένης τεχνολογίας δέχονται ως νοηματική γλώσσα μόνο την ελληνική, λόγω της πρωτογένειας των λέξεών της, την αιτιώδη δηλαδή σχέση που υπάρχει μεταξύ τους. Επίσης, τη θεωρούν ως μη οριακή. Ποια είναι η δική σας άποψη;

Παρότι είμαι ο πρώτος που το έχει πει αυτό στην Ελλάδα, έρχομαι να σας πω ότι η ελληνική γλώσσα δεν είναι η μόνη. Υπάρχουν και άλλες. Αλλά το γεγονός ότι η αρχαία ελληνική έχει τις περισσότερες συντακτικές δομές από ότι οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αυτό της δίνει μία προτεραιότητα.

• Το Internet αποτελεί κίνδυνο για την ελληνική γλώσσα;

Η σημερινή χρήση του Internet αποτελεί όντως κίνδυνο για την ελληνική γλώσσα. Ωστόσο, μπορεί μελλοντικά να τη βοηθήσει σημαντικά. Αυτό κάνουν όλοι οι λαοί που έχουν πολύπλοκη γλώσσα, όπως οι Άραβες και οι Κινέζοι. Μην εκπλαγείτε εάν δείτε να το κάνουν οι Γεωργιανοί. Το κάνουν ήδη οι Εβραίοι - και μπράβο τους. Καιρός να το κάνουμε και εμείς.

• Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το υπερκείμενο (link) μέσα σε μία ιστοσελίδα αποτελεί επανάσταση, ανάλογη με αυτή του Γουτεμβέργιου. Συμμερίζεστε την άποψη;

Ήδη είναι η επανάσταση αυτή πράξη. Με μία διαφορά: εάν εμείς δεν πατάμε γερά στα πόδια μας, θα πετάμε σαν το χαρταετό που του έχουν κόψει τα σχοινιά.

• Υπάρχουν άλλες γλώσσες, εκτός της ελληνικής που αντιμετωπίζουν κίνδυνο από τον αγγλικό γλωσσικό ιμπεριαλισμό;

Πρώτα - πρώτα κινδυνεύει η γαλλική γλώσσα. Κίνδυνο αντιμετωπίζει και η γερμανική γλώσσα, γιατί βλέπω μία συρρίκνωση τα τελευταία χρόνια και μέσα στη Γερμανία, αλλά και εκτός της χώρας. Έχει περιοριστεί η γερμανομάθεια. Αντίθετα, διαπίστωσα μία αύξηση των ανθρώπων που ομιλούν την παλαιά σκοτσέζικη.

• Τελικά, τι ακριβώς είναι η ελληνική γλώσσα; Η γλώσσα των θεών, η μητέρα των γλωσσών ή η γλώσσα του μέλλοντος;

Στην ερώτηση αυτή, ο κ. Καργάκος μάς παρέπεμψε στο βίβλο του «Μικρά Γλωσσικά» όπου υπάρχει η ομιλία του «Η γλώσσα του μέλλοντος και το μέλλον της γλώσσας». Από τον επίλογο του βιβλίου είναι το παρακάτω απόσπασμα:

«…αν σταματήσουμε να μισούμε ή να περιφρονούμε τη γλώσσα μας, αν συμφιλιωθούμε μαζί της, θα ζήσουμε αύριο σ' ένα πνευματικό και επιστημονικό περιβάλλον πιο φιλικό προς εμάς. Το μέλλον χρειάζεται την ελληνική για να υδροδοτείται από αυτή γλωσσικά. Όποια ευρωπαϊκή γλώσσα κι αν εξελιχθεί σε παγκόσμια γλώσσα, σε μία οικονομική lingua franca, θα έχει την ανάγκη της ελληνικής η οποία και γι' αυτό πρέπει να διατηρηθεί ζώσα, σφριγώσα και ακμαία. Οι καρποί της πάντα θα είναι καρποί και για το παγκόσμιο λεξιλόγιο της επιστήμης και του πολιτισμού. Γι' αυτό το να υπηρετούμε με σεβασμό τη γλώσσα μας είναι η μεγαλύτερη προσφορά στον παγκόσμιο γλωσσικό πολιτισμό».