Ιωάννης Σ. ΘεοδωράτοςΔημοσιογράφος – Αμυντικός Αναλυτής
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Στρατιωτική Ισορροπία και Γεωπολιτική,
τεύχος 7, σελ.28, Σεπτέμβριος 2010, Αιγίς Εκδοτική.
Ορισμένοι τη θεωρούν ως την πιο σημαντική διεύθυνση του στρατεύματος, κάποιοι την παρουσιάζουν ως το μακρύ χέρι, τον αποτελεσματικότερο βραχίονα της εθνικής άμυνας, άλλοι περισσότερο συγκρατημένοι της αποδίδουν με νόημα τον τίτλο της πιο απόρρητης διεύθυνσης του ΓΕΕΘΑ. Ακόμα και αν όλα είναι ορθά ή τίποτε από αυτά δεν ισχύει, ουδείς μπορεί να παραβλέψει ότι απλώς και μόνο η χρήση των λέξεων «ειδικές επιχειρήσεις» στην προμετωπίδα, δημιουργεί ένα ρίγος, οδηγώντας το νου σε ένα από τη φύση του ομιχλώδες περιβάλλον με πολλά αθέατα σημεία, εντός των οποίων κρύβονται παραλλαγμένοι οι πιο αποφασισμένοι και άριστα εκπαιδευμένοι Έλληνες πολεμιστές.
Αρκετές φορές προσπαθήσαμε να λάβουμε την απαραίτητη έγκριση από το γραφείο Τύπου του ΓΕΕΘΑ, προκειμένου να προχωρήσουμε σε ένα εκτενές ρεπορτάζ για τη Διεύθυνση Ειδικών Επιχειρήσεων. Κάθε φορά η απάντηση που λαμβάναμε ήταν φιλικά αρνητική, ενώ στους λόγους απόρριψης του αιτήματος πάντοτε υπεισερχόταν η παράμετρος του απορρήτου, σε συνδυασμό με την κατανόηση από εμάς της προσπάθειας να «προφυλαχθεί» η συγκεκριμένη διεύθυνση από αδιάκριτα όμματα. Τελικά διά της τεθλασμένης αρχίσαμε να συγκεντρώνουμε ανεξάρτητα, από διάφορες πηγές, στοιχεία και μαρτυρίες, οι οποίες πολλές φορές μας ξένισαν για το αν πράγματι είναι αληθή τα όσα ακούγαμε και καταγράφαμε…
Οι ειδικές επιχειρήσεις ανάγονται στο μακρότατο παρελθόν της ανθρώπινης ιστορίας. Σε κάθε σύγκρουση, όχι απαραίτητα πολεμική, δημιουργούνταν οι ανάγκες συγκρότησης ενός πολύ επίλεκτου –στελεχωμένου από τους πλέον επίλεκτους– σώματος, το οποίο θα επιχειρούσε κάτω από τις άμεσες εντολές της ηγεσίας (πολιτικής, στρατιωτικής, ή ακόμη και της θρησκευτικής). Η δύναμη αυτή θα αναλάμβανε τις πιο δύσκολες, επικίνδυνες και (ιστορικά καταγεγραμμένες) τις πιο «βρόμικες» αποστολές, ωστόσο υψηλής στόχευσης, από την επιτυχία των οποίων εξαρτιόταν η νίκη, ακόμη και η πρόληψη ενός πολέμου. Η εξουδετέρωση των κεφαλών του αντίπαλου στρατεύματος, η εκτέλεση επικίνδυνων προσωπικοτήτων, η προβοκάτσια κατά του αντιπάλου, η πρόκληση αστάθειας και η αποσταθεροποίηση του εσωτερικού μετώπου του εχθρού είναι μερικές από τις ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της ιστορίας και μπορούσαν να χαρακτηριστούν με τον σύγχρονο όρο ως «ειδικές επιχειρήσεις». Από τους Αχαιούς ήρωες που κρύφτηκαν μέσα στον δούρειο ίππο, τις αναφορές στον Θουκυδίδη, στον Αινεία τον Τακτικό, στον Ξενοφώντα και άλλους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς, τους δολοφόνους συγκλητικών και πολιτών με δηλητηριασμένες βελόνες στην αρχαία Ρώμη, τους μουσουλμάνους Ασσασίνους στο Μεσαίωνα που σκότωναν τους αντίπαλους ηγέτες, τους διαβόητους νίντζα, τον Λόρενς της Αραβίας, μέχρι τις απόπειρες δολοφονίες κατά του Χίτλερ, την απαγωγή του στρατηγού Κράιπε στην Κρήτη (αναφέρουμε ορισμένα μόνο παραδείγματα) η ιστορία βρίθει από μεγάλες ή μικρές, επιτυχημένες ή αποτυχημένες, γνωστές ή λιγότερο γνωστές ειδικές επιχειρήσεις.
Όλοι συμφωνούν ότι ουσιαστικά πρόκειται για ένα «εργαλείο υψηλής στρατηγικής», για την επιτυχή απόδοση του οποίου απαιτείται η συνεργασία τακτικών και ειδικών δυνάμεων, με έμφαση στις δεύτερες. Η αρμονική ολοκλήρωση (integration) των συμβατικών με τις ειδικές επιχειρήσεις αποτελεί το πλέον σημαντικό τμήμα που απαιτεί λεπτομερή ανάλυση και μελέτη. Για να γίνει κατανοητό, αρκεί να αναφέρουμε την επιχείρηση κατά της Τροίας. Για να καταστεί εφικτή η κατάληψη της πόλης μέσω του δουρείου ίππου, απαιτείτο η ολοκληρωμένη συνεργασία τακτικών και ειδικών δυνάμεων, οι οποίες επωμίζονταν την ευθύνη επιτυχούς υλοποίησης της συγκεκριμένης ειδικής επιχείρησης. Αν, για παράδειγμα, οι αρχαίοι Αχαιοί «επίλεκτοι καταδρομείς» εξέρχονταν μεν του δουρείου ίππου, αλλά δεν κατάφερναν να ειδοποιήσουν με σήματα φωτιάς τον Αγαμέμνονα που βρισκόταν με τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο πίσω από την Τένεδο, ή αυτός δεν ανταποκρινόταν, τότε απλά θα εξοντώνονταν από τους Τρώες και οι πύλες δεν θα άνοιγαν. Στο προηγούμενο απλό παράδειγμα διαφαίνεται ξεκάθαρα η ανάγκη συνεργασίας των τακτικών με τις δυνάμεις που εκτελούν ειδική επιχείρηση. Ωστόσο, η ιστορία της Τροίας απηχεί μια μόνο από τις πολλές πλευρές του φάσματος αποστολών, τις οποίες μπορούν να αναλάβουν και να φέρουν σε πέρας οι δυνάμεις ειδικών επιχειρήσεων.
Στον σημερινό κόσμο η ανάγκη εκτέλεσης δραστηριοτήτων από στρατιωτικό και μη προσωπικό με στόχο την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων, έχει καταδειχθεί ως στόχος υψηλής προτεραιότητας. Κάθε κράτος που θέλει να σέβεται τον εαυτό του και να το σέβονται οι αντίπαλοί του, οφείλει να έχει προετοιμαστεί για την εκτέλεση, κατόπιν πολιτικής απόφασης, ειδικών επιχειρήσεων. Η αναφορά στον πολιτικό παράγοντα είναι απαραίτητος γιατί σε ένα σύγχρονο δημοκρατικό καθεστώς, στο οποίο δεν λειτουργεί «βαθύ κράτος», όπως για παράδειγμα στην Τουρκία, οποιαδήποτε ειδική επιχείρηση πρέπει να τυγχάνει της απολύτους έγκρισης της πολιτικής ηγεσίας. Αν για παράδειγμα ο στόχος ενός ελεύθερου σκοπευτή είναι ένα πρόσωπο, με ιδιότητα τέτοια που από την εξόντωσή του ή μη διακυβεύεται η ειρήνη και η ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή, τη διαταγή εκτέλεσής του θα τη δώσει ο Α/ΓΕΕΘΑ ενεργώντας απόλυτα κάθετα και άμεσα, έχοντας λάβει απευθείας ξεκάθαρη εντολή από τον πολιτικό προϊστάμενο του, που μπορεί να είναι ο υπουργός Εθνικής Άμυνας ή ο ίδιος ο πρωθυπουργός. Οι ειδικές επιχειρήσεις είναι υψηλής ασφάλειας και διέπονται από την ανώτατη διαβάθμιση. Κατά συνέπεια, καλύπτονται από το πιο «βαρύ πέπλο» απορρήτου και γι’ αυτές γνωρίζουν ελάχιστα άτομα, τα οποία διέπονται από την αρχή ότι ουδείς πρέπει να πληροφορείται για κάτι εκτός και αν τον αφορά άμεσα. Η αναφορά μας στην πολιτική αρχή και τη δημοκρατία δεν είναι τυχαία, διότι είναι πολύ εύκολο σε ένα καθεστώς μη ελεγχόμενο να αναπτυχθούν παράλληλες και ανεξάρτητες υποδομές, μέσω των οποίων το «βαθύ κράτος» να λειτουργεί αυτόνομα, σχεδιάζοντας τις ειδικές επιχειρήσεις της επιλογής του. Κλασικό πρόσφατο παράδειγμα αποτελούν οι αποκαλύψεις στη γειτονική Τουρκία για την ύπαρξη των μυστικών σχεδίων «Βαριά» και «Κλωβός», μέσω των οποίων προβλέπονταν η εκτέλεση ειδικών επιχειρήσεων (ανατινάξεις τζαμιών, πολιτικές δολοφονίες) με σκοπό να προκληθεί αναταραχή στην κοινή γνώμη και να παρέμβει στη συνέχεια ο Στρατός. Ειδικά για την Ελλάδα ενδιαφέρον έχει η αποκάλυψη ύπαρξης ενός ειδικού σμήνους της Τουρκικής Αεροπορίας, το οποίο θα εκτελούσε ειδική επιχείρηση κατάρριψης φιλίου (δηλ. τουρκικού αεροσκάφους) προκειμένου στη συνέχεια να αποδοθεί στην Πολεμική Αεροπορία. Υπενθυμίζουμε ότι κατά το παρελθόν στην τουρκική Εθνοσυνέλευση υπήρχε παραδοχή ότι τη δεκαετία του 1980, εκτελέστηκαν ειδικές επιχειρήσεις με στόχο την πρόκληση πυρκαγιών σε ελληνικά νησιά αποσκοπώντας σην αποσταθεροποίηση. Υπό αυτό το πρίσμα θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι οι μεγάλες πυρκαγιές στην Πελοπόννησο και αλλού, που δημιούργησαν σοβαρότατα προβλήματα στη χώρα, θα μπορούσαν να αποδοθούν στην εκτέλεση ειδικών επιχειρήσεων ξένης δύναμης σε βάρος της Ελλάδας. Εμείς θα σημειώσουμε επίσης ότι πριν από 55 χρόνια, τον Σεπτέμβριο του 1955, εκτελέσθηκε μια ειδική επιχείρηση τόσο επιτυχής, που οδήγησε στην εξόντωση του ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης. Αναφερόμαστε στην τοποθέτηση βόμβας στο προξενείο της Τουρκίας στη Θεσσαλονίκη τις πρώτες πρωινές ώρες μεταξύ 5ης και 6ης Σεπτεμβρίου, γεγονός που προκάλεσε την «αγανακτισμένη» αντίδραση των προετοιμασμένων οχλοταγμάτων εφόδου που είχε οπλίσει και καθοδηγήσει μυστικά το τουρκικό κράτος, με στόχο τους Έλληνες της μειονότητας της Πόλης.
Στα νεότερα χρόνια υπάρχει απόδειξη εκτέλεσης ακόμη μιας ειδικής επιχείρησης εκ μέρους της Τουρκίας, η οποία εξελίχθηκε κάτω από εντελώς διαφορετικές συνθήκες και αφορούσε στην αποκαθήλωση και υφαρπαγή της ελληνικής σημαίας στα Ίμια, από έναν Τούρκο «δημοσιογράφο», κάτοχο πράσινου (διπλωματικού) διαβατηρίου…
Διεύθυνση Ειδικών Επιχειρήσεων ΓΕΕΘΑ
Στη σύγχρονη εποχή, εστιάζοντας στην ελληνική πραγματικότητα, η ύπαρξη τομέα που θα ασχολείται με τις ειδικές επιχειρήσεις έχει απασχολήσει από πολλά χρόνια το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας (ΓΕΕΘΑ). Από τα στοιχεία που συλλέξαμε από αποστράτους αποκαλύφθηκαν ορισμένες αρκετά ενδιαφέρουσες πλευρές της προγενέστερης κατάστασης, οι οποίες ανάγονται στις δεκαετίες του 1960 και 1970. Εκείνη την περίοδο υπήρχε το Πειραματικό Κέντρο Μονάδων Καταδρομών (ΠΕΙΚΕΜΚ) το οποίο είχε δημιουργήσει τη δική του αίγλη και περιβαλλόταν ομοίως από πέπλο μυστικότητας. Ήταν η εποχή του Ψυχρού Πολέμου κατά την οποία η απειλή από το Σύμφωνο Βαρσοβίας ήταν μόνιμη. Οι εμπλεκόμενοι καταδρομείς με το ΠΕΙΚΕΜΚ είχαν δώσει τη δική τους χροιά σε αρκετούς τομείς, αφήνοντας την ελληνική εφευρετικότητα να λάμψει. Απόστρατοι αξιωματικοί μάς είπαν για το πόσο υπερήφανοι είχαν νιώσει όταν κράτησαν στα χέρια τους το (κατασκευασμένο από Έλληνες καταδρομείς) εγχειρίδιο κομάντος, εργασία που εντασσόταν στο ευρύτερο φάσμα των τότε ειδικών επιχειρήσεων. Οι ίδιες πηγές μάς μίλησαν επίσης για τα περίφημα και διαβόητα τότε κονδυλομάχαιρα, ένα ευφυές επιχειρησιακό εργαλείο-όπλο (ένα gadget τύπου 007) που ήταν στη διάθεσή τους. Τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου άφησαν πίσω τους και μυστικά σχέδια ειδικών επιχειρήσεων, με γνωστότερο όλων την «Κόκκινη Προβιά». Μετά το 1974 και μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ο τομέας των ειδικών επιχειρήσεων σταδιακά παραμελήθηκε. Όμως, λόγω της οφθαλμοφανούς σημασίας και αξίας ανέκτησε την προτεραιότητά του σε συνδυασμό με την ενίσχυση των απειλών κατά της χώρας μας. Στο σημείο αυτό αξίζει να παρατηρήσουμε ότι η εμπλοκή των ειδικών δυνάμεων, όπως και όλου του στρατεύματος στο πραξικόπημα του 1967, δημιούργησε αρνητικό κλίμα. Ωστόσο, η τουρκική εισβολή στην Κύπρο και οι μετέπειτα απειλές κατά της χώρας δεν δικαιολογούσαν την υποβάθμιση των συγκεκριμένων (επιχειρησιακών – στρατηγικού επιπέδου) δυνατοτήτων. Με την πάροδο του χρόνου η στρατιωτική ηγεσία αναδιοργάνωσε και αναδιαμόρφωσε τον τομέα των ειδικών επιχειρήσεων. Παλαιότερα υπήρχε το Τμήμα Επιχειρήσεων Ειδικών Δυνάμεων (ΤΕΕΔ), το οποίο λειτουργούσε στα πλαίσια της Διεύθυνσης Επιχειρήσεων του ΓΕΕΘΑ (ΓΕΕΘΑ/ΔΕΠΙΧ). Το καλοκαίρι του 2008 ιδρύθηκε η Διεύθυνση Ειδικών Επιχειρήσεων του ΓΕΕΘΑ (ΓΕΕΘΑ/ΔΕΕ) με διευθυντή ανώτερο αξιωματικό (βαθμού συνταγματάρχη) και στη συνέχεια ανώτατο αξιωματικό (βαθμού ταξιάρχου). Η δημιουργία της εντάχθηκε στο πλαίσιο της πιλοτικής εφαρμογής του νέου σχήματος λειτουργίας του ΓΕΕΘΑ, ύστερα από σχετική απόφαση του ΣΑΓΕ (Συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων) η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 31 Ιουλίου του 2008. Η κατανόηση από την ιεραρχία του αυξημένου ρόλου των ειδικών επιχειρήσεων στο σύγχρονο διευρυμένο και πολύπλοκο επιχειρησιακό περιβάλλον, σε συνδυασμό με την αναγκαιότητα ύπαρξης κεντρικού σχεδιασμού, την απαίτηση ελέγχου και συντονισμού των δυνάμεων ειδικών επιχειρήσεων των επιμέρους κλάδων σε ειρήνη, κρίση και πόλεμο, οδήγησε στην ίδρυση της ΓΕΕΘΑ/ΔΕΔ.
Η νέα διεύθυνση υπάγεται απευθείας στον Α/ΓΕΕΘΑ και έχει ως αποστολή τη σχεδίαση, την παρακολούθηση, το συντονισμό και τον έλεγχο της διεξαγωγής ειδικών επιχειρήσεων σε ειρήνη, όπως και στον πόλεμο. Η ΓΕΕΘΑ/ΔΕΕ αποτελεί επιτελικό όργανο του ΓΕΕΘΑ με αρμοδιότητες τη διεύθυνση, τον έλεγχο και την επιχειρησιακή σχεδίαση ειδικών επιχειρήσεων σε εθνικό, σε διακρατικό και σε νατοϊκό επίπεδο. Οι επιτελείς που τη στελεχώνουν χειρίζονται και συντονίζουν την εκτέλεση ειδικών επιχειρήσεων όποτε αυτές κριθούν σκόπιμες από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Μια από τις πιο σημαντικές αρμοδιότητες της διεύθυνσης αφορά τη δυνατότητα εισήγησης προς την ιεραρχία επί θεμάτων ειδικών επιχειρήσεων, σε περιόδους κρίσης και έντασης.
